Daily Archive: December 6, 2025

คุณเคยสงสัยไหมว่า… สมัยก่อนเวลาพระเณรสอบได้ เขาใช้อะไรเป็นหลักฐาน? จะมีบัตรนักศึกษาเหมือนเราไหม? วันนี้ “แฟ้มธรรม” ขอพาคุณย้อนเวลากลับไปในปี พ.ศ. ๒๔๕๕ (สมัยรัชกาลที่ ๖) ไปดูหน้าตาของเอกสารสำคัญ 4 ฉบับ ที่เปรียบเสมือน “พาสปอร์ตสู่เส้นทางธรรม” ของพระสงฆ์ยุคนั้น

หลังจากปี ๒๔๖๐ ที่มีการทดลอง “กระจายอำนาจ” ให้วัดต่างๆ ในกรุงเทพฯ แยกกันจัดสอบนักธรรมชั้นตรีเองได้ ผลปรากฏว่า… “วุ่นวายหนักมาก!” สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงประเมินผลแล้วพบว่า “ได้ไม่คุ้มเสีย” จึงต้องออกประกาศฉบับนี้เพื่อ “ยกเลิก” ระบบแยกสอบ และกลับมา “รวมสอบ” เหมือนเดิม

จุดเริ่มต้นคดีแดง ปี พ.ศ. ๒๔๖๐ เป็นปีแรกที่มีการจัดสอบ “นักธรรมชั้นโท” ทุกอย่างน่าจะเป็นไปได้ด้วยดี จนกระทั่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (แม่กองหลวง) ทรงตรวจข้อสอบแล้วพบ “ความผิดปกติ”

หลังจากที่มีการประกาศกฎระเบียบต่างๆ ออกมามากมาย ทั้งเรื่องการจำกัดอายุสามเณร และการให้วัดใหญ่จัดสอบเอง ในที่สุด สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ก็ทรงออกประกาศฉบับนี้เพื่อ “รวมศูนย์มาตรฐาน” ให้เป็นหนึ่งเดียว

เดิมทีการสอบนักธรรมของ “สามเณร” จะได้รับสิทธิพิเศษคือ “ไม่ต้องสอบวิชาวินัย” (กฎระเบียบของพระ) เนื่องจากในอดีตสามเณรที่เข้าสอบมักเป็นเด็กเล็กๆ การให้เรียนวินัยพระที่ซับซ้อนอาจจะเกินวัยไปหน่อย

หลังจากหลักสูตร “นักธรรมชั้นตรี” เริ่มลงหลักปักฐานมั่นคง (ในเอกสารใช้คำว่า “ปลูกติด”) และมีการเรียนการสอนแพร่หลายไปทั่วแล้ว ในปี พ.ศ. ๒๔๖๐ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส จึงทรงตัดสินพระทัย “ยกระดับสนามสอบวัด” ให้กลายเป็น “สนามสอบมาตรฐาน”

ในยุคแรกของการสอบนักธรรม ทางการคณะสงฆ์ได้แจก “พัดรอง” (พัดนักธรรม) ให้กับผู้สอบผ่านทุกคนเพื่อเป็นเกียรติยศ แต่เมื่อเวลาผ่านไป จำนวนนักธรรมเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว จนเกิดภาวะ “พัดเฟ้อ” (Inflation of Honors)

หลังจากที่ “นักธรรมชั้นตรี” (สำหรับพระบวชใหม่) ประสบความสำเร็จอย่างงดงาม พระสงฆ์มีความรู้พื้นฐานแน่นปึ้ก! ในปี พ.ศ. ๒๔๕๙ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส จึงทรงกดปุ่ม “อัปเกรด” หลักสูตรขึ้นไปอีกขั้น

หลังจากเปิดสอบนักธรรมในต่างจังหวัดมาได้ 3 ปี สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงสังเกตเห็น “ความผิดปกติ” บางอย่าง… คือหลายจังหวัดมีคนสอบผ่านแค่ “ประโยค ๑” (ครึ่งทาง) แล้วก็หายตัวไป ไม่ยอมมาสอบต่อให้จบชั้นตรี!