Daily Archive: December 9, 2025

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พ.ศ. ๒๔๐๓ – ๒๔๖๔) ทรงได้รับการยกย่องเป็น “สถาปนิกเอก” ผู้วางรากฐานการศึกษาและการบริหารคณะสงฆ์ไทยสมัยใหม่ พระกรณียกิจในการปฏิรูปการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกธรรมของพระองค์ คือจุดกำเนิดของระบบ “นักธรรม” และ “สนามหลวง” ที่มีมาตรฐานสืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน โดยทรงดำรงฐานะเป็น แม่กองธรรมสนามหลวงรูปแรก (โดยพฤตินัย) ผู้พลิกโฉมหน้าประวัติศาสตร์การศึกษาไทย

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระชินวรวิสุทธิเทวารยวงศ์ (เมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็น กรมหมื่นชินวรสิริวัฒน์ และต่อมาทรงเลื่อนเป็น กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์) ทรงเป็นพระมหาเถระผู้เปี่ยมด้วยพระวิสัยทัศน์ และทรงมีบทบาทสำคัญยิ่งในการวางรากฐานและจัดวางระบบการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกธรรมของคณะสงฆ์ไทยให้มีความสมบูรณ์ครบถ้วน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสืบสานพระราชปณิธานในสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ในการจัดระบบ “นักธรรม” ให้เป็นปึกแผ่นมั่นคงสืบมา

การศึกษาพระพุทธศาสนาในระบบคณะสงฆ์ไทย มีโครงสร้างที่เป็นขั้นเป็นตอนชัดเจน ซึ่งรากฐานสำคัญนี้วางโดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส พระองค์ทรงปฏิรูปการศึกษาโดยอิงจากพระวินัย และจัดระบบ “ภูมิความรู้” อันเป็นต้นแบบของหลักสูตรนักธรรมในปัจจุบัน

ในยุคแรกๆ การสอบนักธรรมในประเทศไทยยังไม่มี “มาตรฐานกลาง” ที่ชัดเจนเหมือนทุกวันนี้ ปัญหาที่เกิดขึ้นคือ “ความเหลื่อมล้ำ”

ในการบริหารงานยุคก่อน พ.ศ. ๒๔๗๐ การจัดการสอบนักธรรมมักรวมศูนย์อยู่ที่ส่วนกลาง (กรุงเทพฯ) แต่เมื่อผู้เข้าสอบมีจำนวนมากขึ้นทั่วประเทศ การรอส่วนกลางเพียงอย่างเดียวอาจไม่ทันกิน

ในสมัยแรกเริ่มที่มีการสอบนักธรรม ทางการคณะสงฆ์เคยมีธรรมเนียม “แจกพัด” ให้แก่ผู้ที่สอบได้ เพื่อเป็นเกียรติยศ แต่เมื่อกาลเวลาผ่านไป การศึกษานักธรรมเจริญรุ่งเรืองมาก มีพระภิกษุสอบได้จำนวนมหาศาล