The Final Gatekeeper: บทบาทเชิงอำนาจของ ‘มหาเถรสมาคม’ ในการกำหนดมาตรฐานหลักสูตรการศึกษาสงฆ์
ในระบบการศึกษาพระปริยัติธรรมยุคใหม่ ภายใต้พระราชบัญญัติการศึกษาพระปริยัติธรรม พ.ศ. ๒๕๖๒ แม้จะมี คณะกรรมการการศึกษาพระปริยัติธรรม (กศป.) เป็นกลไกขับเคลื่อนหลักในการบริหารจัดการ แต่เมื่อเจาะลึกถึง “หัวใจ” ของการศึกษา นั่นคือ “หลักสูตร” (Curriculum) เราจะพบว่าอำนาจในการตัดสินใจมิได้จบลงที่ กศป. เพียงลำพัง หากแต่ยังต้องผ่านด่านสำคัญคือ มหาเถรสมาคม (มส.) ในฐานะองค์กรปกครองสูงสุดของคณะสงฆ์
บทความนี้จะพาไปวิเคราะห์บทบาทของมหาเถรสมาคมในการกำกับดูแลหลักสูตร ทั้งในมิติของ “ศาสตร์ทางธรรม” และ “ศาสตร์ทางโลก” ว่ามีกลไกการถ่วงดุลอย่างไร
๑. ผู้พิทักษ์คัมภีร์: อำนาจเหนือหลักสูตร “ธรรมและบาลี”
หลักสูตรแผนกธรรมสนามหลวงและบาลีสนามหลวง ถือเป็น “Core Competency” หรือสมรรถนะหลักของบุคลากรในพระพุทธศาสนา ดังนั้น กฎหมายจึงออกแบบกลไกการอนุมัติไว้เป็นพิเศษ
แม้กฎหมายจะให้อำนาจ กศป. เป็นผู้อนุมัติหลักสูตร แต่มีเงื่อนไขสำคัญที่เปรียบเสมือนกุญแจดอกสุดท้าย คือ “ต้องได้รับความเห็นชอบของมหาเถรสมาคมก่อน”
- นัยสำคัญ: นี่คือการยืนยันว่า มาตรฐานความรู้ทางพระพุทธศาสนา (นักธรรมและเปรียญธรรม) เป็นเรื่องละเอียดอ่อนที่ต้องได้รับการกลั่นกรองจากคณะสงฆ์ชั้นผู้ใหญ่ เพื่อรักษาความบริสุทธิ์บริบูรณ์ของพระธรรมวินัยและภาษาบาลีไว้ มิให้ผิดเพี้ยนไปตามกาลเวลา
๒. ผู้กำกับทิศทาง: บทบาทในหลักสูตร “สามัญศึกษา”
สำหรับการศึกษาแผนกสามัญศึกษา ซึ่งเป็นระบบ “ทวิภาค” (เรียนธรรมคู่โลก) บทบาทของมหาเถรสมาคมจะเปลี่ยนจากการเป็นผู้อนุมัติโดยตรง มาเป็นผู้กำกับทิศทางและให้คำแนะนำ เพื่อให้การเรียนรู้วิชาการสมัยใหม่ไม่ขัดต่อสมณสารูป
- วิชาสามัญเพิ่มเติม: ในส่วนของรายวิชาตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน (เช่น วิทย์, คณิต, อังกฤษ) ที่ผู้เรียนพระปริยัติธรรมต้องเรียนนั้น กฎหมายกำหนดให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ของคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) แต่ต้องอยู่ภายใต้ “คำแนะนำของมหาเถรสมาคม”
- โครงสร้างหลักสูตรภาพรวม: หลักสูตรทั้งหมดของโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา ต้องสอดคล้องกับมาตรฐานกระทรวงศึกษาธิการ แต่ต้องเป็นไป “ตามที่มหาเถรสมาคมกำหนด” ด้วย
บทสรุป โครงสร้างอำนาจเช่นนี้สะท้อนให้เห็นถึง “ดุลยภาพ” (Equilibrium) ในการจัดการศึกษาสงฆ์ กล่าวคือ กศป. ทำหน้าที่บริหารจัดการในเชิงระบบและกฎหมาย ในขณะที่ มหาเถรสมาคม ทำหน้าที่เป็น “Gatekeeper” หรือผู้รักษาประตูทางปัญญา เพื่อให้มั่นใจว่าหลักสูตรที่ศาสนทายาทต้องศึกษานั้น มีความทันสมัยตามมาตรฐานรัฐ แต่ยังคงไว้ซึ่งอัตลักษณ์และแก่นแท้แห่งพระพุทธศาสนาอย่างมั่นคง.
