Category: บทความวิชาการ

การศึกษาพระปริยัติธรรมเป็นรากฐานสำคัญของพุทธศาสนาไทยมายาวนาน แต่ภายใต้ความขลังของระบบบริหารเดิม กลับซ่อนปัญหาเชิงโครงสร้างที่สั่งสมมานับทศวรรษ ระบบบริหารเดิมที่ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจส่วนบุคคล ส่งผลให้การดูแลบุคลากรขาดมาตรฐานและกระจายตัวแบบ “เบี้ยหัวแตก”

คำถามที่ว่า “การสอบนักธรรมสนามหลวงมีกี่แห่ง?” นั้น มีคำตอบที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย จำนวนสนามสอบไม่ได้คงที่ แต่มีวิวัฒนาการอย่างต่อเนื่องเพื่อรองรับจำนวนผู้เรียนที่เพิ่มขึ้น จากจุดเริ่มต้นเพียงหลักหน่วย กลายเป็นมาตรฐานเดียวกันครอบคลุมทุกพื้นที่ทั่วไทย

วิสัยทัศน์ที่ก้าวไกลของ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญในประวัติศาสตร์การศึกษาคณะสงฆ์ไทย คือการเปลี่ยนจากการเน้นภาษาบาลีอย่างเดียว มาสู่ระบบ “ธรรมะภาษาไทยอย่างสามัญ” หรือที่รู้จักในชื่อ “นักธรรม” ซึ่งทำให้การศึกษาธรรมะเข้าถึงพระภิกษุสามเณรได้อย่างกว้างขวางทั่วประเทศ

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงได้รับการยกย่องเป็นองค์ประมุขคณะสงฆ์ผู้ทรงปฏิรูปการศึกษาอย่างลึกซึ้งและเป็นระบบมากที่สุดพระองค์หนึ่ง ในระหว่างการทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช (พ.ศ. ๒๔๕๓–๒๔๖๔) พระองค์มิเพียงทรงเปลี่ยนแปลงหลักสูตร แต่ทรงสร้าง ระบบบริหารจัดการการศึกษา ที่สมบูรณ์ ครอบคลุมทุกมิติตั้งแต่การออกแบบหลักสูตร โครงสร้างองค์กร การควบคุมคุณภาพ ไปจนถึงการบูรณาการนโยบาย

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พ.ศ. ๒๔๐๓ – ๒๔๖๔) ทรงเป็นผู้นำคณะสงฆ์ในยุคที่ประเทศไทยกำลังปรับตัวสู่ความเป็นรัฐสมัยใหม่ พระปรีชาญาณในการแก้ปัญหาของพระองค์ปรากฏชัดผ่านการเปลี่ยนวิกฤตและอุปสรรคต่างๆ ให้กลายเป็นโอกาสในการปฏิรูปโครงสร้างและมาตรฐานการศึกษาคณะสงฆ์อย่างเป็นระบบ สร้างรากฐานที่มั่นคงมาจนถึงปัจจุบัน

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พ.ศ. ๒๔๐๓ – ๒๔๖๔) ทรงเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๐ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และทรงเป็น “แม่กองธรรมสนามหลวง” พระองค์แรก ตลอดพระชนมชีพของพระองค์เต็มไปด้วยการทำงานหนักเพื่อวางรากฐานและการปฏิรูประบบการศึกษาและการปกครองคณะสงฆ์ครั้งสำคัญที่สุดในประวัติศาสตร์ไทย

สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (พ.ศ. ๒๔๐๓ – ๒๔๖๔) ทรงเป็นเสมือน “สถาปนิก” ผู้วางรากฐานการบริหารจัดการคณะสงฆ์ไทยให้เป็นระบบและสอดคล้องกับโครงสร้างรัฐสมัยใหม่ พระกรณียกิจตลอดระยะเวลาที่ทรงดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช (พ.ศ. ๒๔๕๓–๒๔๖๔) ถือเป็นการปฏิรูปด้าน รัฐประศาสนศาสตร์ (Public Administration) ที่สำคัญที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย ครอบคลุมทุกมิติพันธุ์กิจ ตั้งแต่การออกแบบโครงสร้างองค์กร การบริหารทรัพยากรบุคคล ไปจนถึงระบบการควบคุมคุณภาพ