การบริหารจัดการ “วัด” ในปัจจุบัน มิใช่เพียงเรื่องของการเผยแผ่ศาสนาและประกอบพิธีกรรมเท่านั้น แต่ยังรวมถึงความรับผิดชอบในฐานะ “นิติบุคคล” ที่ต้องดูแลรักษาทรัพย์สินให้ถูกต้องตามหลักกฎหมาย พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. ๒๕๓๕) และกฎกระทรวงที่เกี่ยวข้อง ได้วางกรอบระเบียบปฏิบัติเกี่ยวกับ “ศาสนสมบัติ” ไว้อย่างชัดเจน เพื่อสร้างความโปร่งใสและรักษาศรัทธาของพุทธศาสนิกชน
ในการบริหารกิจการพระพุทธศาสนา “ทรัพย์สิน” ถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ต้องมีการจัดการด้วยความรอบคอบและรัดกุม โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “ศาสนสมบัติกลาง” ซึ่งเป็นทรัพย์สินส่วนรวมของพระศาสนาที่มิได้ตกเป็นกรรมสิทธิ์ของวัดใดวัดหนึ่งโดยเฉพาะ บทความนี้จะนำเสนอสาระสำคัญเกี่ยวกับสถานะทางกฎหมาย อำนาจหน้าที่ในการดูแลรักษา และมาตรการคุ้มครองศาสนสมบัติกลาง ตามที่บัญญัติไว้ในพระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถรสมาคม
ทรัพย์สินในพระพุทธศาสนา หรือที่เรียกว่า “ศาสนสมบัติ” เป็นเรื่องที่มีความละเอียดอ่อนและมีความสำคัญยิ่งต่อความมั่นคงของสถาบันศาสนา กฎหมายคณะสงฆ์ไทยได้จำแนกศาสนสมบัติออกเป็น 2 ประเภทหลัก คือ “ศาสนสมบัติของวัด” และ “ศาสนสมบัติกลาง” บทความนี้จะมุ่งเน้นไปที่การทำความเข้าใจโครงสร้างทางกฎหมายของ “ศาสนสมบัติกลาง” ครอบคลุมตั้งแต่นิยาม ผู้รับผิดชอบ ที่มาของทรัพย์สิน ตลอดจนมาตรการคุ้มครองทางกฎหมายที่เข้มงวด
การบริหารจัดการทรัพย์สินในพระพุทธศาสนา หรือที่เรียกว่า “ศาสนสมบัติกลาง” เป็นประเด็นที่มีความสำคัญยิ่งในทางกฎหมายคณะสงฆ์ โดยกฎหมายได้กำหนดนิติสัมพันธ์และมอบหมายอำนาจหน้าที่ในการดูแลรักษาให้แก่องค์กรของรัฐ ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนาไปตามยุคสมัยของกฎหมายหลักที่ใช้บังคับ ดังรายละเอียดต่อไปนี้
ตำแหน่ง “เจ้าอาวาส” ถือเป็นตำแหน่งพระสังฆาธิการที่มีความสำคัญยิ่งในการปกครองดูแลวัดและศาสนสมบัติ อย่างไรก็ตาม การดำรงอยู่ของตำแหน่งนี้ย่อมอยู่ภายใต้บทบัญญัติแห่ง พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ และ กฎมหาเถรสมาคม (โดยเฉพาะฉบับที่ ๑๖ และ ๒๔) ว่าด้วยการแต่งตั้งและถอดถอนพระสังฆาธิการ ซึ่งได้กำหนด “มูลเหตุ” ที่ทำให้เจ้าอาวาสต้องพ้นจากตำแหน่งหน้าที่ไว้เป็น ๓ ลักษณะสำคัญ ดังนี้
ตำแหน่ง “เจ้าคณะภาค” ถือเป็นตำแหน่งบริหารระดับสูงในการปกครองคณะสงฆ์ส่วนภูมิภาค มีหน้าที่กำกับดูแลคณะสงฆ์ในเขตจังหวัดต่าง ๆ ที่อยู่ในความรับผิดชอบ เพื่อให้การคัดเลือกบุคลากรเข้าสู่ตำแหน่งนี้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและได้บุคคลผู้มีความเหมาะสม การแต่งตั้งจึงต้องเป็นไปตาม กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ ซึ่งได้บัญญัติหลักเกณฑ์แบ่งออกเป็นคุณสมบัติทั่วไปและคุณสมบัติเฉพาะ ดังนี้
การบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย โดยเฉพาะในส่วนของการปกครองอารามชั้นสูงอย่าง “พระอารามหลวง” นั้น เป็นเรื่องที่มีระเบียบแบบแผนและข้อกฎหมายกำหนดไว้อย่างเคร่งครัด เพื่อธำรงไว้ซึ่งความเรียบร้อยและศักดิ์ศรีแห่งสถาบันศาสนา ปัจจุบัน การแต่งตั้งเจ้าอาวาสพระอารามหลวงดำเนินไปภายใต้ พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ (แก้ไขเพิ่มเติมโดยฉบับที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๓๕) ควบคู่กับ กฎมหาเถรสมาคม ที่เกี่ยวข้อง โดยมีกลไกการตรวจสอบและถ่วงดุลอำนาจระหว่างผู้บริหารระดับสูงและมติขององค์กรปกครองสูงสุดของคณะสงฆ์
ในระบบการบริหารจัดการองค์กรสมัยใหม่ “ทุนมนุษย์” (Human Capital) ถือเป็นหัวใจสำคัญที่สุด แต่การจะบริหารบุคลากรจำนวนมากให้มีประสิทธิภาพและเป็นธรรมได้นั้น จำเป็นต้องมี “ผู้ออกกฎ” หรือ Regulator ที่เข้มแข็ง ในระบบการศึกษาของคณะสงฆ์ไทย ภายใต้ข้อบังคับปี พ.ศ. ๒๕๖๓ บทบาทนี้ตกเป็นของ คณะกรรมการบริหารงานบุคคลการศึกษาพระปริยัติธรรม (กบป.)
การประกาศใช้ พระราชบัญญัติการศึกษาพระปริยัติธรรม พ.ศ. ๒๕๖๒ มิใช่เพียงการตรากฎหมายฉบับหนึ่งเพื่อรองรับสถานะทางการศึกษาของคณะสงฆ์เท่านั้น หากแต่เป็น “จุดเปลี่ยนผ่าน” (Transition Point) ครั้งสำคัญในหน้าประวัติศาสตร์พุทธศาสนาไทย กฎหมายฉบับนี้เปรียบเสมือนศิลาฤกษ์ที่วางรากฐานใหม่ให้กับระบบการศึกษาสงฆ์ โดยเปลี่ยนผ่านจากระบบจารีตสู่ระบบบริหารจัดการภาครัฐที่ทันสมัย (Modernization) ซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อความมั่นคงทางนิติฐานะ โครงสร้างอำนาจ และคุณภาพชีวิตของบุคลากร ดังบทวิเคราะห์ ๓ มิติสำคัญต่อไปนี้
การประกาศใช้ พระราชบัญญัติการศึกษาพระปริยัติธรรม พ.ศ. ๒๕๖๒ มิใช่เพียงการตรากฎหมายฉบับหนึ่งเพื่อรองรับสถานะทางการศึกษาของคณะสงฆ์เท่านั้น หากแต่เป็น “จุดเปลี่ยนผ่าน” (Transition Point) ครั้งสำคัญในหน้าประวัติศาสตร์พุทธศาสนาไทย กฎหมายฉบับนี้เปรียบเสมือนศิลาฤกษ์ที่วางรากฐานใหม่ให้กับระบบการศึกษาสงฆ์ โดยเปลี่ยนผ่านจากระบบจารีตสู่ระบบบริหารจัดการภาครัฐที่ทันสมัย (Modernization) ซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อความมั่นคงทางนิติฐานะ โครงสร้างอำนาจ และคุณภาพชีวิตของบุคลากร ดังบทวิเคราะห์ ๓ มิติสำคัญต่อไปนี้
More
ดาวน์โหลด ใบคำร้อง ขอประกาศนียบัตรใหม่ (7,444)
รายชื่อสนามสอบ ธรรมศึกษา 2568 (1,312)
กำหนดการสอบ “ธรรมศึกษา” ประจำปี ๒๕๖๘ (ตรี-โท-เอก) สอบวันไหน? วิชาอะไร? เช็กตารางสอบได้ที่นี่ (1,256)
💡 วิธีดาวน์โหลดใบฝนคำตอบ (Answer Sheet) ธรรมศึกษา สำหรับใช้ในกรณีฉุกเฉิน (938)
วิธีการค้นหารายชื่อผู้มีสิทธิ์สอบธรรมศึกษา ประจำปีการศึกษา ๒๕๖๘ (919)
