Tagged: ประวัติศาสตร์คณะสงฆ์
เอกสารจดหมายเหตุเกี่ยวกับการสอบธรรมสนามหลวง ประจำปีพุทธศักราช ๒๕๐๐ (ค.ศ. 1957) ถือเป็นหมุดหมายทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญยิ่งของวงการศึกษาคณะสงฆ์ไทย ไม่เพียงเพราะเป็นปีแห่งการเฉลิมฉลองกึ่งพุทธกาล แต่ยังเป็นปีที่มีการ “ปฏิรูปวิธีวัดผล” ครั้งใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่ง ซึ่งเปลี่ยนกระบวนทัศน์จากการ “จับผิด” มาสู่การ “วัดความรู้” ตามมาตรฐานสากล บทความนี้จะพาท่านย้อนกลับไปสำรวจความเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ท่ามกลางการเติบโตอย่างก้าวกระโดดของจำนวนผู้ศึกษาธรรม
ความลำบากของพระบ้านไกล ย้อนกลับไปก่อนปี พ.ศ. ๒๔๖๕ การศึกษาพระปริยัติธรรมเริ่มบูมมากในต่างจังหวัด แต่มีปัญหาใหญ่คือ:
ปัญหาเกิดในงานพระราชพิธี เรื่องมีอยู่ว่า ในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพของ “สมเด็จพระพันปีหลวง” (สมเด็จพระศรีพัชรินทราฯ) ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.๖) ทอดพระเนตรเห็นพัดยศของพระเปรียญธรรม ๔ ประโยค และ ๕ ประโยค แล้วทรงรู้สึกว่า… “เลขหมายบนพัดมันดูกลมกลืน มองไม่ค่อยถนัด” (User Experience ไม่ดี) พระองค์จึงทรงออกแบบลวดลายและสีสันใหม่ แล้วส่งให้เจ้ากรมธรรมการดู ปรากฏว่าเป็นที่พอพระราชหฤทัย สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ จึงประกาศใช้ระบบ “Color Coding” ใหม่ ดังนี้: 🎨 ระบบสีพัดเปรียญแบบใหม่ (The New...
หลังจากปี ๒๔๖๐ ที่มีการทดลอง “กระจายอำนาจ” ให้วัดต่างๆ ในกรุงเทพฯ แยกกันจัดสอบนักธรรมชั้นตรีเองได้ ผลปรากฏว่า… “วุ่นวายหนักมาก!” สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงประเมินผลแล้วพบว่า “ได้ไม่คุ้มเสีย” จึงต้องออกประกาศฉบับนี้เพื่อ “ยกเลิก” ระบบแยกสอบ และกลับมา “รวมสอบ” เหมือนเดิม
จุดเริ่มต้นคดีแดง ปี พ.ศ. ๒๔๖๐ เป็นปีแรกที่มีการจัดสอบ “นักธรรมชั้นโท” ทุกอย่างน่าจะเป็นไปได้ด้วยดี จนกระทั่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส (แม่กองหลวง) ทรงตรวจข้อสอบแล้วพบ “ความผิดปกติ”
หลังจากหลักสูตร “นักธรรมชั้นตรี” เริ่มลงหลักปักฐานมั่นคง (ในเอกสารใช้คำว่า “ปลูกติด”) และมีการเรียนการสอนแพร่หลายไปทั่วแล้ว ในปี พ.ศ. ๒๔๖๐ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส จึงทรงตัดสินพระทัย “ยกระดับสนามสอบวัด” ให้กลายเป็น “สนามสอบมาตรฐาน”
ในยุคแรกของการสอบนักธรรม ทางการคณะสงฆ์ได้แจก “พัดรอง” (พัดนักธรรม) ให้กับผู้สอบผ่านทุกคนเพื่อเป็นเกียรติยศ แต่เมื่อเวลาผ่านไป จำนวนนักธรรมเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว จนเกิดภาวะ “พัดเฟ้อ” (Inflation of Honors)
หลังจากเปิดสอบนักธรรมในต่างจังหวัดมาได้ 3 ปี สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงสังเกตเห็น “ความผิดปกติ” บางอย่าง… คือหลายจังหวัดมีคนสอบผ่านแค่ “ประโยค ๑” (ครึ่งทาง) แล้วก็หายตัวไป ไม่ยอมมาสอบต่อให้จบชั้นตรี!
ในปี พ.ศ. ๒๔๕๙ การสอบบาลีเริ่มเปลี่ยนมาใช้ระบบ “ข้อเขียน” ทั้งหมด ทำให้ประหยัดเวลาสอบลงได้มาก ทางการคณะสงฆ์จึงเปิดโอกาสทองให้ผู้สอบสามารถ “สอบควบ” ได้ คือสอบทั้งนักธรรมและบาลีไปพร้อมๆ กันเลย ไม่ต้องรอให้ผ่านทีละขั้น
เคยไหม? สอบผ่านไปครึ่งหนึ่งแล้วเก็บไว้สอบต่อปีหน้า… สมัยก่อนการสอบนักธรรมก็เคยมีระบบคล้ายๆ กัน คือสอบผ่าน “ประโยค ๑” แล้วค่อยมาสอบเลื่อนเป็น “ประโยค ๒” (เพื่อให้ครบหลักสูตรนักธรรมชั้นตรี)
